Ở tuổi 17, ông đỗ vào khoa Toán của Đại học Trung Văn Hong Kong với kết quả xuất sắc. Vào đại học, ông dành hàng giờ ngồi thư viện đọc sách. Năm 1968, tham gia Cuộc thi Toán học toàn quốcdành cho sinh viên ông đạt giải Nhất. Hoàn thành các học phần trong 3 năm, do đó, ở tuổi 20 ông tốt nghiệp đại học.

Sau đó, ông may mắn gặp được bậc thầy về Hình học - giáo sư Trần Tỉnh Thân. Nhận thấy tài năng Toán học của ông Đồng, giáo sư quyết định giới thiệu ông đến Đại học California (Mỹ) với tư cách là nghiên cứu sinh.

Tại đây, ông dành ra 1 năm để hoàn thành luận án tiến sĩ. Thời điểm đó, bài báo khoa học lý giải Giả thuyết Wolf (phân bố số nguyên tố) của ông cũng nhận được sự quan tâm của giới học thuật. Cộng đồng Toán học thế giới thừa nhận ông là ngôi sao của ngành.

Thành tựu nổi bật

Tốt nghiệp tiến sĩ năm 1971, ông được mời về làm tại Viện Nghiên cứu Toán học của Đại học Princeton (Mỹ). 1 năm sau, ông về Đại học New York (Mỹ) với vai trò là trợ lý giáo sư. 

Năm 1973, tại Hội nghị về Hình học vi phân do Hiệp hội Toán học Mỹ tổ chức, ông Đồng đưa ra 3 báo cáo liên quan đến lĩnh vực này và nhận được sự đánh giá cao của các chuyên gia. Cũng chính tại hội nghị, ông Đồng đặt ra một số vấn đề liên quan đến Giả thuyết Calabi. 

Trước đó 20 năm, cũng tại hội nghị nhà Toán học người Ý Eugenio Calabi đã đặt ra Giả thuyết Calabi với câu hỏi: "Liệu trong không gian kín có tồn tại trường hấp dẫn không có phân bố vật chất hay không?". Calabi tin có tồn tại, nhưng không ai chứng minh được trong đó bao gồm cả ông.

Hơn 10 năm sau, các nhà Toán học vẫn chưa thể giải quyết. Họ cho rằng, Giả thuyết Calabi sai không tồn tại. Năm 1976, ở tuổi 27, giáo sư Đồng thành công tìm ra sự tồn tại của giả thuyết bằng cách giải phương trình vi phân từng phần. 

Ông chinh phục được lĩnh vực Lý thuyết dây đa tạp Calabi - Yau - không gian 6 chiều, đặt tên theo 2 nhà Toán học Eugenio Calabi và Khâu Thành Đồng. Cuối cùng, giáo sư đã chứng minh được khả năng compact hóa các chiều phụ. Điều này góp phần đặt nền móng cho nhiều nhà Vật lý bắt đầu nghiên cứu các đa tạp. 

Năm 1974, ông được bổ nhiệm làm phó giáo sư Toán tại Đại học Stanford (Mỹ). Sau 2 năm cống hiến tại đây, ở tuổi 27, ông chính thức trở thành giáo sư. Từ năm 1977-1987, ông tham gia giảng dạy tại Đại học California (Berkeley), Viện Toán học của Đại học Princeton và Đại học California (San Diego).

Năm 1979, giáo sư Đồng về nước theo lời mời của ông Hoa La Canh - Phó Viện trưởng Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc. Ngay khi trở về, ông lập tức phát triển nền Toán học quốc gia. Giáo sư cho rằng, nếu Trung Quốc muốn trở thành cường quốc kinh tế, trước hết phải là quốc gia mạnh về Toán học, Khoa học và Công nghệ.

Năm 1980, giáo sư Trần Tỉnh Thân chủ trì Hội nghị quốc tế về Hình học và phương trình vi phân tại Trung Quốc. Nhân cơ hội này, ông đưa ra 100 vấn đề hình học tại hội nghị với hy vọng tìm kiếm các nhà Toán học trẻ ở Trung Quốc có thể giải quyết được vấn đề. 

Sau khi tìm được các tài năng trẻ về Toán học ở Trung Quốc, ông thành lập Trung tâm Toán học Morningside tại Học viện Khoa học Trung Quốc để đào tạo họ. Năm 1993, ông Cao Côn - hiệu trưởng Đại học Trung Văn Hong Kong ngỏ lời mời giáo sư Đồng về việc thành lập Viện nghiên cứu Toán học tại trường. Sau nhiều lần trao đổi giáo sư Đồng quyết định thành lập Viện nghiên cứu khoa học tại đây. 

Từ năm 1987-2022, ông giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Harvard. Trong 35 năm cống hiến tại đây, ông từng giữ chức vụ chủ nhiệm khoa Toán (2008-2012), giám đốc Trung tâm Toán học và ứng dụng (2014). Năm 2013, ông trở thành người đầu tiên trong lịch sử Harvard giữ chức giáo sư ở 2 khoa Toán và Vật lý.

Tháng 4/2022, sau gần nửa thế kỷ ở Mỹ, ông quyết định về nước cống hiến ở tuổi 73. Từ đó đến nay, ông giữ chức Viện trưởng Học viện Cầu Chân trực thuộc Đại học Thanh Hoa. Ngoài ra, giáo sư còn đảm nhận vai trò là chủ nhiệm Trung tâm Khoa học Toán học Khâu Thành Đông (tiền thân là Trung tâm Khoa học Toán học Đại học Thanh Hoa). 

Để tiếp nối ngọn đuốc truyền thống của cố giáo sư Trần Tỉnh Thân và đưa ra mục tiêu giúp Trung Quốc trở thành cường quốc về Toán học trong 1 thập kỷ, chỉ sau 2 năm về nước ông đã chứng minh được năng lực bản thân. Bằng cách, ông đã đẩy thứ hạng khoa Toán của Đại học Thanh Hoa từ ngoài top 100 vươn lên top 20.

Tháng 1/2024, giáo sư Đồng được bổ nhiệm làm Viện trưởng đầu tiên của Viện Toán học và Nghiên cứu liên ngành Thượng Hải (Trung Quốc). Trước đó, năm 2023, ông nhận được giải Shaw trị giá 1 triệu USD (24 tỷ đồng) vì những đóng góp nổi bật trong lĩnh vực Hình học vi phân và giải tích. Hiện tại, ở tuổi 75, ông vẫn tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Thanh Hoa. 

Việc nắm bắt kỹ Giả thuyết Calabi - Yan giúp giáo sư đạt nhiều thành tựu trong nghiên cứu như giải quyết được Thuyết tương đối rộng, bài toán Dirichlet cho phương trình Monge - Ampere phức và tính chính quy, bất đẳng thức Minkowski...

Thành tựu này giúp giáo sư giành được loạt giải thưởng danh giá như: Veblen về Hình học vi phân (1981); Huy chương Fields (1982); Giải Crafoord (1994)...

Năm 1978, ở tuổi 29, ông được mời phát biểu tại Hội nghị Toán học quốc tế tổ chức ở Phần Lan. Điều này khẳng định lại lần nữa về những đóng góp to lớn của ông đối với Toán học.

Sau những đóng góp nổi bật, năm 1997, ông được Tổng thống Mỹ Bill Clinton trao tặng Huân chương Khoa học quốc gia. Năm 2003, ông được nhà nước trao tặng giải thưởng Hợp tác Khoa học và Công nghệ quốc tế. Năm 2010, giáo sư nhận được giải thưởng Wolf về Toán học.

Vốn có ý định đi du học từ những năm cấp 2, vì thế khi còn học ở trường Đoàn Thị Điểm, Tùng bắt đầu luyện thi IELTS và đạt 8.0 ngay trong lần đầu tiên. Nhưng vì muốn khám phá thêm một ngôn ngữ mới, năm cấp 3, nam sinh quyết định thử sức với ngôn ngữ Pháp tại trường THPT Chuyên Ngoại Ngữ.

Bắt tay vào việc làm hồ sơ từ lớp 11, Tùng trăn trở tìm ra một câu chuyện cá nhân xuyên suốt trong từng yếu tố của bộ hồ sơ. Có ông là chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực môi trường, từ khi còn bé, Tùng thường được nghe các câu chuyện ông kể và được truyền cảm hứng làm việc.

“Ông rất tâm huyết với công việc này, cho nên dù tuổi đã cao, ông vẫn cống hiến và đóng góp cho ngành”.

Với mong muốn thấu hiểu và chia sẻ công việc của ông, Tùng bắt đầu tìm hiểu các vấn đề liên quan đến môi trường ở Việt Nam. Cậu nhận ra ngành môi trường không chỉ dừng lại ở các vấn đề khoa học mà còn “đụng” đến cả kinh tế, xã hội, con người.

“Càng tìm hiểu sâu, em càng cảm thấy có nhiều điều hứng thú và nghiêm túc muốn theo đuổi ngành này lâu dài”, Tùng nói.

“Striped Project” là dự án về môi trường đầu tiên Tùng đăng ký tham gia. Đây là dự án do các học sinh Hà Nội thành lập nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về việc bảo vệ môi trường. Ngoài các hoạt động tuyên truyền giảm thiểu lượng rác thải giấy, dự án còn khuyến khích việc tận dụng chai nhựa, túi ni lông, giấy vụn… để tái chế.

Các sản phẩm này sau đó được đem đi bán tại các hội chợ, lợi nhuận thu về được nhóm sử dụng làm kinh phí cho chuyến đi thiện nguyện tại các trường học ở Hòa Bình, Tuyên Quang.

Bên cạnh đó, dưới sự hướng dẫn của một nghiên cứu sinh tại Đại học Oxford, Tùng còn viết một bài nghiên cứu chính sách liên quan đến vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp dựa trên những chiến lược phát triển bền vững của các quốc gia xung quanh.

Trong quá trình nghiên cứu, chính ông cũng là người hỗ trợ Tùng về nguồn tài liệu, giải thích những khái niệm khó và đưa ra các nhận xét, góp ý. Sau đó, bài viết được đăng tải trên tạp chí Môi trường vào đầu năm nay.

Ngoài ra, nam sinh còn tham gia một số cuộc thi quốc tế về môi trường và có chuyến đi thực tế tại đảo Cát Hải (Hải Phòng) để tìm hiểu thêm về tầm quan trọng của rừng ngập mặn. Nhìn tổng thể các hoạt động nghiên cứu, làm dự án Tùng tham gia đều mang “màu sắc” liên quan đến môi trường và hoạt động cộng đồng.

Tuy nhiên, nam sinh cho rằng bản thân làm các hoạt động này không phải để “làm đẹp” hồ sơ hay cố gắng xây dựng một bộ hồ sơ thật hoàn hảo. Sự gắn bó và tâm huyết với từng hoạt động, dự án, theo Tùng chính là yếu tố giúp hội đồng tuyển sinh nhận thấy niềm đam mê thực sự của em.

So với mặt bằng chung những người được nhận vào Đại học Stanford, Tùng tự nhận điểm số của mình không quá ấn tượng. Nam sinh đạt GPA 9.4/10, IELTS 8.5/9.0, SAT đạt 1540/1600. “Với mức điểm không thấp nhưng cũng không quá nổi trội so với mặt bằng chung, em nghĩ điểm số không phải yếu tố lớn nhất giúp em được nhận vào trường”.

Tùng cho rằng có lẽ yếu tố khiến hội đồng tuyển sinh “nhìn” ra con người mình phần lớn dựa vào bài luận.

“Thay vì dùng bài luận để khoe thành tích, điểm số - những thứ đã thể hiện sẵn trong CV, em cho rằng đây là cơ hội để ứng viên thể hiện những điều “thật nhất” về bản thân mình. Qua những dòng viết, hội đồng tuyển sinh có thể cảm nhận được tính cách, con người của mình ra sao”.

Trong bài luận chính, Tùng kể về hành trình em tham gia các dự án về môi trường. Ban đầu, nam sinh không mấy hứng thú với các hoạt động cộng đồng vì cho rằng, chỉ bằng những điều nhỏ ấy không đủ tạo ra sự thay đổi lớn. Nhưng sau khi tham gia, nhìn thấy sự nhiệt huyết, hết mình của những con người trong dự án, em nhận thấy những thay đổi từng ngày và rất tích cực của cộng đồng. Hành trình thay đổi cách nghĩ và cách làm của Tùng được em chia sẻ chân thành, giản dị nhưng cũng rất thật về con người em.

Ngoài ra, Tùng đánh giá đề luận phụ của Stanford cũng rất thú vị, cho em có nhiều cơ hội để viết những thứ bình thường em không hay để ý, chẳng hạn đề yêu cầu liệt kê 5 thứ em thấy quan trọng nhất với bản thân hay viết một bức thư cho người bạn cùng phòng tương lai.

Vốn là người yêu thích việc gặp gỡ, trò chuyện với mọi người xung quanh, khi ngồi taxi, Tùng rất thích bắt chuyện với các bác tài xế. Vì thế, nam sinh mong muốn được lắng nghe câu chuyện từ người bạn tương lai của mình.

Trong bức thư, Tùng cũng nhắc tới niềm đam mê quay phim, chụp ảnh của bản thân. Em mong muốn trong quãng thời gian học tập tại Đại học Stanford, nếu bạn cùng phòng có chung đam mê, cả hai có thể cùng nhau ghi tên vào một vài câu lạc bộ của trường. Ngoài ra, cả hai có thể cùng nhau giải trí hay đi cắt tóc tại một cửa hàng ở ngay gần trường học…

Bài luận phụ này được Tùng viết với tâm thế rất thoải mái, gửi gắm những điều thật nhất về bản thân mình. “Có lẽ vì vậy, giọng văn của em khá hài hước, gần gũi, khác hẳn với những bài luận trước đó”, Tùng kể.

Sự không hoàn hảo và các câu chuyện thực sự cá nhân, theo Tùng đôi khi lại là yếu tố khiến hội đồng tuyển sinh cảm thấy gần gũi vì giúp họ “nhìn thấu” con người thật của ứng viên. Đây cũng là kinh nghiệm nam sinh đúc rút được sau hành trình nộp hồ sơ của mình tới các trường đại học Mỹ.

Tháng 8 này Đức Tùng sẽ lên đường tới Đại học Stanford. Nam sinh hy vọng môi trường mới sẽ giúp em được phát triển đam mê của bản thân liên quan đến kinh tế và chính sách trong lĩnh vực môi trường.